Artvin Yaşam Eğitim ve Kültür Derneği / AYEK-DER
Şavşat Tepeköy Geleneksel Yaşam Kültürü Müzesi
ORHAN SEVİM
orhanhekimgil@gmail.com
Eğitim Tarihinde Şavşat
20/03/2021 Eğitim Tarihinde Şavşat; Artvin ili çok engebeli bir yapıya sahiptir. Tarıma elverişli arazi miktarı az miktardadır. Bu nedenlerin yanında tüketim merkezlerine uzaklığından dolayı sanayi gelişme gösterememiştir. Sayılan bu olumsuzluklardan dolayı yöre insanı çocuklarını okutmanın yollarını aramış memuriyeti adeta bir kurtuluş yolu olarak görmüştür. Bu dönemler memuriyetin önemli bir prestij unsuru görülmesi il insanını okumaya özellikle de memurluğu tercih etmesine neden olan bir başka faktör olmuştur. Memuriyet uzun bir dönem Artvin insanı için bir prestij, bir geçim kaynağı olarak görülmüştür. Halende öyledir. Bu zorunlu sebeplerden dolayı gerek arazi yetersizliği gerekse de memuriyetin cazibesi yöre insanını okumaya itmiştir. İlde okur yazarlık oranı bu yüzden artmış ve kültür seviyesi yükselmiştir. İnsanlar geçim şartlarının zorlamasıyla kısa yoldan hayata atılacak meslek guruplarını tercih etmiştir. Aile hayatına kısa dönemde katkıda bulunabilmek için öğretmenlik, sağlık memurluğu, ormancı gibi mezuniyetle birlikte hayata atılabilecek meslek gurupları fazlaca rağbet görmüştür. Cumhuriyet öncesi eğitim: Artvin ili Osmanlı Devleti öncesi de birçok devlet ve kavmin egemenliği altında kalmıştır. Bu değişik kavimlerin izlediği eğitim politikaları ile ilgili olarak günümüzde yeterli bilgiye sahip değiliz. Ardanuç’un 1551 yılında Osmanlı hakimiyetine geçişi ile birlikte ilk olarak Ardanuç sancağı kurulmuştur. Ardanuç sancağı 104 köy ve 4 nahiyeden meydana gelmekteydi. Bu dönemde Ardanuç ve Livana sancakları merkezi Ahıska olan Çıldır Eyaletine bağlı idi. Ardanuç’un Osmanlı hakimiyetine geçişi ile birlikte Ardanuç ve Artvin yörelerinde ilk cami ve medreseler yapılmaya başlandı. İlk Osmanlı ESERİ OLARAK ADLANDIRABİLECEĞİMİZ Ardanuç’ta ki İskender Paşa Camii ve külliyesi ve Şavşat ilçesindeki Zor Mustafa Bey Camii ve bu camilere bağlı olarak medreseler yapıldı. Bu medreselerde küçük çocuklar eğitim görmekteydi. Daha çok merkezi ve büyük köylerde yapılan bu medreseler arasında önemli görülenleri Ardanuç’ta İskender Paşa Medresesi, Aydın ve Güleş köylerindeki medreseler, Şavşat - Cevizli, Söğütlü, Balıklı, Tepeköy, Meydancık ve Arhavi merkezinde bulunan medreseler dönemin şartlarına göre büyük medreselerdi. 1865 yılında eyalet sistemi yerine vilayet sistemine geçilince Ardanuç kazası ve buna bağlı nahiye olan Şavşat ve Kiskim (Yusufeli civarı) Erzurum vilayeti Çıldır Sancağına bağlandı. Artvin (Livana) ve Hopa bölgeleri ise bu taksimatta Trabzon Vilayetine bağlı Batum Sancağına bağlandı. 1869 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Livana Kazasında 2359 öğrencisi olan 124 Müslüman okulu vardı. Ayrıca 80 öğrencisi olan Ermeni okulu, 300 öğrencisi olan 40 Katolik okulu bulunuyordu. Bu okullarda 14 rahip, 10 muderris, 113 katip, 115 imam görev yapıyordu. Bu bölgede 18 mescit, 115 camii, 85 öğrencisi olan 7 ilmiyye medresesi bulunmaktaydı. Aynı salnameye göre Arhavi nahiyesinde 1890 öğrencisi olan 25 camii, 80 öğrencisi olan 3 ilmiyye medresesi bulunmaktaydı. 1869 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Lazistan sancağı Batum Kasabasında 2 medrese 4 Müslüman okulu ve 1 adet rüştiye bulunduğu kaydedilmektedir. Yine aynı salnamede Artvin’de de inşa halinde 1 adet rüştiye mektebinin bulunduğu yazılmakta ise de o tarihten sonraki kayıtlarda rüştiye mektebi geçmemektedir. 1871 tarihli Erzurum vilayeti salnamesinde ise o tarihte Erzurum’a bağlı olan Ardanuç Kazasında23 adet İslam 4 adet Hıristiyan ve 3 adette Medrese Sıbyan mektebi ile Kiskim kasabasında 12 adet Hıristiyan ve 10 adet İslam Sıbyan mektebi bulunmaktadır. O tarihte nahiye olan Şavşat’ta ise 17 Müslüman Sıyan Mektebi, 36 adet Gayri Müslim Sıyan Mektebi, 5 adette medrese olduğu kaydedilmektedir. 1873 Erzurum Salnamesi’ne göre Ardanuç’ta 35 cami ve mescit 30 medrese 4 kilise 33 Müslüman Okulu 4 Hıristiyan İlkokulu Şavşat’ta ise 20 medrese 17 Müslüman Okulu ve 3 Hıristiyan İlkokulu mevcuttur. Ayrıca ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte Tepeköy Medresesi’nin 40 oda olduğu 100 öğrencinin okuduğu halkın bu Medreseye Kırklar Medresesi dediği anlatılmaktadır. 1877-1878 Osmanlı - Rus harbinden sonra imzalanan Ayastefanos Anlaşması’nın 19. Maddesine göre Evliyei Selasiye (Üç Sancak) denilen Kars Ardahan ve Batum Çarlık Rusya’sına bırakıldı bu dönemde birkaç küçük medrese dışında Türk Rüştiye Mektepleri kapatılmıştır. Ruslar yerli halkı kendilerine bağlamak ve asimle edebilmek için biri Şavşat’ın Balıklı Köyü’nde diğeri Söğütlü Mahallesinde olmak üzere iki Rus Mektebi açtılar Balıklı Köyü’ndeki okul halkın ilgi göstermemesi üzerine bir yıl sonra kapatıldı Söğütlü Mektebi ise 1918 yılına kadar devam etmiştir. Her iki okulda da öğretim Rusça olup din dersi okutan birer tane Türk hocası mevcuttur. Rusların açtıkları okullara rağbet göstermeyen Artvin halkı çocuklarını köylerdeki küçük medreselerde okutmayı tercih etmişlerdir. 43 yıllık esaret döneminde yöre kültürüne hizmet eden Ardanuç İskender Paşa ve Şavşat Satlel (Söğütlü) medreselerinde söz etmekte yarar vardır. Şavşat’ın ileri gelenlerinden Hamşıoğlu Nuri Bey göçü önlemek için kendi parasıyla Şavşat’ın o zamanki merkezi olan Satlel (Söğütlü) Mahallesi’nde bir medrese yaptırıp Kuçen (Kocabey) Köyünden müderris şair Mehmet Recai Efendiyi bu medreseye müderrisliğe getirilmiştir. Nuri Bey çok yönlü bir insan olup vatansever bir kişiydi. Birinci Dünya savaşının başlaması ile birlikte tarih bölümünde de izah edildiği üzere Türk kuvvetleri Şavşat ve Ardanuç’tan Artvin üzerine, oradan da Yusufeli’ne çekilmelerine yöreden halk arasında kaçakaçlık denilen bir göç başlamıştır. Bu dönemde eğitimden söz etmek mümkün değildir. Ancak birisi Şavşat Tepeköy’de diğeri de Söğütlü’de olmak üzere iki Türk Mektebi İptidaisi açıldı. Mondros Mütarekesinden sonra (30 Ekim 1918) bu okullar kapatılmıştır. Rusların kırk yıllık esaret döneminde Türkleri eğitim ve öğretimde yetersiz bıraktıkları bir gerçektir. Açtıkları Rus okullarında Türkler Rusçayı öğrendikleri takdirde Rum ve Ermenilerin tercümanlıklarından kurtulacaklarını empoze etmişlerdi. Fakat Türkler Rusça eğitim yapılacak mekteplerde dini ve milli duygularının körelteceğini düşünerek çocuklarını Rus okullarına göndermemişlerdir. Bu okullara daha çok Ermeni, Rum ve Rusya’dan maksatlı gönderilen Gürcülerin çocukları okumaktaydı. Ruslar anavatandan Kuran-ı Kerim dışındaki her türlü kitap ve gazetenin getirilmesini yasak etmişlerdi. Ancak halk Tiflis ve Bakü’de ki yayınlar ile Kırımda Gaspıralı İsmail Beyin çıkardığı Tercüman gazetesini bulabiliyorlardı. Ayrıca halk aşıkları Köroğlu, Yaralı-Mahmut, Emrah ile Selvi, Tahir ile Zöhre, Aşık Garip ve Türk Rus Savaşında yaşanan mezalimi düğün derneklerde çalıp söylüyorlardı. Halkın dini bütünlüğünü bozmak için Ruslar Şii ve Sünniler için ayrı müftülükler kurmuşlardı. Ancak her iki tarafın hocaları başlarına aldıkları Kuran-ı Kerim ile köyleri dolaşarak hepsinin Türk ve Müslüman olduğunu söyleyerek halkın bölünmesini önlemişlerdi. Kendi okullarında yetiştirdikleri Ortodoks Gürcü kumandan ve memurları Batum, Borçka ve Şavşat’ta Gürcücülük propagandası yapmak için görevlendirmişlerse de Batum ve Artvin halkından rağbet görmemişlerdir. Borçka yöresinde zamanın Darülfünun İlahiyat Fakültesi Müderrisi Batumlu Osman Nuri Efendinin gayretlerini şükranla anmak gerekmektedir. Ruslar, Türklerin kendi dillerinde mollalarca yapılan eğitime karışmamışlardı. Fakat bu hocaların Rus tebaasından olup Rusya’da eğitim görmeleri şarttı. Böylece Türkiye’den gelecek hocalara engel olunmaktaydı. Şavşat’ta 23 şubat 1921’de Söğütlü ve Tepeköy ilkokulları açılmıştır. 1922’de İlçe İmam Hatip Lisesi kapatılınca Söğütlü İlkokulu bu binaya taşınmıştır. 1926’da ilçede başlayan okullaşma çabası sonucunda Yavuzköy, Kireçli ve çiftlik köylerinde ilkokullar açılmıştır. 1928’de Veliköydeki ilkokul 5 sınıflıya dönüştü. 1930’da Kocabey ve Cevizli, 1932’de Ilıca Köyü İlkokulu faaliyete geçti. 1936’da çağlayan, Pınarlı; şalcı ve Çoraklı köylerindeki okul binaları öğretime açıldı. Bugün bu ilçemizde 64 köy ve 3 mahalle olmak üzere 109 ilkokul bulunmaktadır. Bu okulların tümü ilköğretim okullarına dönüştürülmüştür. Yusufeli ilçesinde ilk olarak 1923 yılında Kılıçkaya, 1926’da ilçe olan Öğdem’de, 1927’de Esenyaka İlkokulu, 1928’de Altıparmak ve Günyayla ilkokulları, 1930 yılında İşhan ilkokulu öğretime açılmıştır. 21 Eylül 1951 tarihinde Şavşat ilçe merkezinde Şavşat Ortaokulu açılır. 1960’lı yıllardan itibaren değişik tarihlerde Meydancık, Veliköy, Pınarlı, Çoraklı, Balıklı, Çiftlik-Savaş, Arpalı ve Tepeköy Ortaokulları açılmıştır. 1967 yılında Şavşat Ortaokulu iki devreli Şavşat Lisesi haline getirildi. 1974 yılında Şavşat İmam Hatip Lisesi açıldı. Kaynak M. Adil ÖZDER |
|
|
Yorumlar |
| Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın |
Yazarın diğer yazıları |
| Bu bir rüya değil - 22/03/2021 |
| Bu Bir Rüya Olabilir mi? |
| Neden - 20/03/2021 |
| Neden "AYEK-DER" |
